رضا نامجو| آلودگی هوا اکنون از چارچوبی خاص که محدود به دولت و برنامه‌های آن می‌شد، خارج شده است. چارچوبی که صرفنظر از باید و نبایدهای دولتی، جامعه را فرا گرفته است. جامعه امروز ایران، بیش از گذشته با آلودگی هوا ارتباط دارد؛ ارتباطی که حداقل خانواده‌ها را در موضوعی مانند تعطیلی مدارس فرزندان‌شان درگیر کرده است. موضوع آلودگی هوا در این دوره بیش از گذشته بر زندگی مردم تاثیر گذاشته است؛ تاثیری که در اعتقادات روزمره هم خود را نشان می‌دهد و در میان مردم شایع است. یکی از این اعتقادات، بیماری‌زا بودن آلودگی هواست. در نظر عموم آلودگی هوا، منشأ بیماری‌های بسیاری است؛ بیماری‌هایی که از ناخوشی‌های تنفسی شروع می‌شود و بیماری‌هایی شبیه فلج اطفال (در نظر مردم) را در‌برمی‌گیرد اما چنان که کارشناسان امر می‌گویند همه این اعتقادات در واقعیت، جایی ندارند. برخی از کارشناسان با «شهروند» به گفت‌وگو نشسته‌اند و زوایای مختلفی از این موضوع را طرح کرده‌اند.
تحقیقی نکرده‌ایم
در اعتقادات مردم و آنچه شایع شده، نظری وجود دارد که نشان می‌دهد بیماری «ام‌اس» ریشه در آلودگی هوا یا افزایش آن دارد. محمدعلی صحرائیان، نایب‌رئیس انجمن ام‌اس ایران درباره این موضوع نظر دیگری دارد. او درباره احتمال ابتلا به «ام‌اس» در هوای آلوده یا افزایش احتمال ابتلا به آن در صورت ازدیاد آلودگی هوا گفت: «اگر قرار باشد نظر قطعی درباره چنین موضوعی بدهیم باید مبتنی بر تحقیقات علمی، یافته‌ها و نتایج حاصل از آنها باشد، حتی گاهی یک مورد تحقیق یا بررسی هم نمی‌تواند مؤید نتیجه‌گیری کلی که درباره این موضوع انجام می‌دهیم، باشد. به‌ویژه مؤید نظرات و اعتقاداتی که نزد عامه مردم وجود دارد. در این زمینه، تحقيقی انجام نشده، بنابراين نمي‌توانم نظری بدهم و چنین موضوعی را رد یا تأیید کنم. «ام‌اس» بيماري‌ای است که بیشتر تحقیقات مربوط به آن در کشورهای غربی انجام شده و اساسا پايه تحقيقاتی این بیماری غربي است. كشورهاي اروپایی و دیگر کشورهای از اين دست، با مسأله آلودگي هوا، چندان مواجه نیستند، بنابراين نتیجه تحقیقات آنها در این زمینه برای ما کارگشا نیست».
وقتی از او پرسیده شد «بالاخره وقتی چنین اعتقادی در میان مردم شایع شده و آنها تصور می‌کنند ازدیاد شیوع «ام‌اس» مربوط به آلودگی هواست، باید منبعی وجود داشته باشد که به این موضوع پاسخ دهد»، گفت: موضوع این است که نمی‌توان همین‌‌طور پاسخی به این سوال داد و ما هم مانند عموم مردم بگوییم فلان بیماری ریشه در آلودگی هوا دارد. مثلا شما اگر درباره بیماری‌های تنفسی صحبت کنید، خیلی راحت و بدون دردسر می‌توانید آن را به افزایش میزان آلودگی هوا مرتبط بدانید اما در این زمینه ابتدا باید تحقیقات کاملی انجام شود و سپس بر پایه این تحقیقات، نتیجه‌گیری آن منتشر شود که در اين زمينه كار زيادي در ايران انجام نشده است، حتی بالاتر از آن تا آن‌جا كه من مي‌دانم در مورد اين‌كه «ام‌اس» از آلودگي هوا به وجود مي‌آيد يا آلودگي هوا در اين مورد مي‌تواند موثر باشد، داده‌هاي كافي در جهان وجود ندارد يا دست‌كم من در اين مورد اطلاعي ندارم.
نتیجه تحقیقات
هر کشور مختص خودش است
آن‌طور که از نظرات کارشناسان برمی‌آید، نظر بسیاری از آنها این است که باید درباره ارتباط آلودگی هوا و بیماری‌های مختلف پژوهش صورت گیرد که ظاهر امر نشان می‌دهد این اقدام انجام نشده یا آنچنان که باید انجام نشده است. اميرحسين جلالي، روانپزشک، درباره این موضوع به «شهروند» گفت: آلودگي هوا و اثرگذاري آن بر انواع مختلف بيماري‌ها از عواملی است که نياز به پژوهش دارد، يعني ما بدون انجام پژوهشی كه طراحي علمي و جدي‌ای مي‌طلبد، به هيچ‌وجه نمي‌توانيم به سوالاتی که در این زمینه مطرح شود و برخی از بیماری‌های پزشکی و روانی را به آلودگی هوا مرتبط می‌کند، پاسخ دهيم. این اصل درباره تمام بيماري‌ها اعم از روانی و غیرروانی صادق است. او اظهار کرد: این نکته را هم باید بیفزایم که در مورد برخي از بيماري‌ها، ممكن است تعدادی از كشورها نتایجی را به دست آورده باشند که در حوزه جغرافیایی آنها صادق باشد و بعد ما گمان كنيم نوع بيماري در ايران و شرايط آلودگي هوا و نوع مواجهه آن كاملا با كشوري كه در آن اين پژوهش انجام شده، يكسان است و مي‌توانيم نتيجه آنها را براي کشورمان هم در نظر بگيريم. اما تا آن‌جا كه من اطلاع دارم ما در زمينه بيماري‌هاي روانپزشكي یا تشديد آنها، یا تأثیر مقطعی آلودگی هوا بر این بیماری‌ها به‌طور مشخص تحقیقی نکرده‌ایم و من داده مشخصی در این زمینه نديده‌ايم.
جلالی ادامه داد: آنچه مشخص است آلودگي هوا مي‌تواند افراد را مستعد برخي از بيماری‌ها كند، البته درمورد بيماري‌هاي روانپزشكي من اطلاعي ندارم كه به‌طور مشخص در مورد آنها سخن گفته شده باشد. در ابتلا به بیماری‌های حوزه روانپزشکی، درباره وضعيت‌هاي محيطي ديگري چون سوءتغذيه، فقر و حتي جنگ و اثر آنها بر ايجاد بيماري‌هاي مشخص، صحبت شده اما در مورد آلودگي بحث بر سر اين است كه فرمي از آلودگي هوا كه ما در ايران بيشتر با آن سروكار داريم، فرم افزايش ميزان ذرات معلق و ريزگردهاست که در اين مورد نيازمند پژوهش علمي جدي هستيم و نمي‌توان در مورد چنين موضوعاتي براساس فرضيه‌سازي و ذهنیت شخصی، كار كرد و بدون داشتن تحقيق علمي، نمونه و شاهد مناسب با حجم نمونه‌هاي مناسب و در شرايط مشخص، درباره اين مسأله اظهارنظر کرد.
اوتيسم و آلودگی هوا
چندی پیش در مقاله‌ای مطبوعاتی، ابتلا به اوتیسم، به آلودگی هوا مرتبط شده بود و نویسنده بر این اعتقاد بود که هرچه میزان آلودگی هوا افزایش یابد، میزان ابتلا به اوتیسم هم افزایش خواهد یافت. این موضوع و ارتباط افزایش ابتلا به اوتیسم به آلودگی هوا با جواد علاقه‌بندراد در میان گذاشته شد. این عضو انجمن قلب و عروق به «شهروند» گفت: درباره این موضوع، چيزي كه اثبات شده باشد، وجود ندارد، یعنی داده‌ای که بتواند ما را به وجود ارتباط بین این دو عامل معتقد کند، به‌عنوان موضوعی اثبات شده وجود ندارد.
او افزود: دراین زمینه مباحث بسیار كلي گفته می‌شود که به‌طور اختصاصي قابليت جداكردن و رجوع ندارد. آلودگي هوا براي بيماري‌هاي قلبي كودكان، از آنجايي كه عملكرد ريوي و قلبي را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد، بسيار مضر است. خيلي از كودكان به علت كم رسيدن اكسيژن به بافت‌هاي بدن با مشكل مواجه مي‌شوند كه آلودگي هوا اين مسأله را تشديد مي‌كند. البته بحث ديگر، تاثيراتي است كه اين موضوع می‌تواند روي تولد بچه‌هايي كه بيماري‌هاي مادرزادي قلبي دارند، داشته باشد، منتها اين مسأله هنوز ثابت نشده است. با اين وجود آلودگی هوا براي اين‌كه اكسيژن‌رساني به بافت‌هاي بدن را کاهش می‌دهد، مي‌تواند بر وضع بيماران و در کل بر وضع بیماری اثر بگذارد. به‌طور عمومی در این زمینه راه مقابله، پرهيز از ورود به محيط‌هايي با آلودگی بالا و استفاده از ماسك‌های ویژه است. جمع‌بندی موضوع درباره اوتیسم و ارتباط آن با آلودگی هوا این‌که در اين زمينه حتي اگر تحقيقي هم انجام شده باشد، منظور، تحقیق در کشورهای دیگر است که نتایج آن در دسترس ما قرار ندارد.
علاقه‌بند گفت: موضوع مهم این است که چه این نتایج در دسترس باشد و چه نباشد، چه بیماری‌ها با آلودگی هوا ارتباط داشته باشد و چه نداشته باشد، بايد مسأله اصلي يعني آلودگي هوا حل‌وفصل شود.
آلودگی هوا عامل سرطان
اظهار نظر درباره ارتباط آلودگی هوا با برخی از بیماری‌ها، کار دشواری به نظر می‌رسد، به‌ویژه این‌که قرار باشد این نظرات در رسانه هم منتشر و باعث برخی گرفتاری‌ها شود. شاید به همین دلیل است که برخی از کارشناسان، درباره وجود ارتباط بین آلودگی هوا و برخی بیماری‌ها نظر صریحی اعلام نمی‌کنند اما ظاهرا این موضوع درباره سرطان صدق نمی‌کند زیرا آن‌طور که «محمداسماعیل اکبری» رئیس مرکز تحقیقات سرطان گفته، «آلودگی هوا عامل بروز سرطان است». او گفته‌های خود را مستند به تحقیقات انجام شده در دنیا می‌داند: براساس تحقیقات 15ساله سازمان بهداشت جهانی، تأثیر آلودگی هوا در بروز سرطان ثابت شده است.
اکبری نیروگاه‌ها را عامل اصلی در بروز آلودگی هوا دانسته و گفته است: آلودگی هوا در ایران ناشی از وجود ذرات معلق است و عوامل اصلی ایجاد‌کننده آن، مصرف سوخت غیراستاندارد در خودروها و نیروگاه‌هاست.
او در ادامه بیان کرد: این موضوع را بارها گفته‌ام که عامل بروز 89درصد از مرگ‌ومیرها در ایران بیماری‌های قلبی و عروقی، حوادث و سوانح، سرطان‌ها، بیماری‌های حین تولد و بیماری‌های ریوی است که درصد بالایی از مرگ‌ومیرها بر اثر بیماری‌های ریوی، قلبی و عروقی، متاثر از آلودگی هواست.
رابطه سرطان با آلودگی هوا آن‌طور که از ظواهر امر برمی‌آید، رابطه‌ای اثبات شده است زیرا غیر از اکبری رئیس مرکز تحقیقات سرطان، قوام نصیری پژوهشگر مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه مشهد نیز بر وجود چنین ارتباطی تأکید دارد. به گفته او آلودگی هوا باعث افزایش ناگهانی و رشد جهشی در سرطان شهروندان شده است.
او گفته است: آلودگی هوای شهرها که ناشی از سوخت فسیلی است، سرطان‌های مغز استخوان و ریه را در افراد افزایش داده است. در این میان کودکان نسبت به بزرگسالان در زمینه ابتلا به سرطان مغز استخوان که ناشی از افزایش آلودگی هواست، آسیب‌پذیرترند. نصیری اعتقاد دارد: بررسی‌ها نشان داده، کودکان و سالخوردگان، دو گروه آسیب‌پذیر از آلودگی هوا هستند و طبیعی است که کودکان به دلیل وضع فیزکی خود، صدمات بیشتری را از این ناحیه تحمل می‌کنند.
بیماری‌ها به آلودگی هوا ارتباط داشته باشند یا نه، هیچ فرقی ندارد، آن‌طور که آن کارشناس محترم گفته بود هیچ توفیری ندارد باید معضل هوا صرفنظر از چنین ارتباطاتی حل شود. هر چند ارتباط بیماری‌ها با آلودگی هوا، وضع را سخت‌تر و هزینه‌های آلودگی اجتماعی را افزایش می‌دهد.